Fragment bisede me autorin e romanit “Njeriu me top”, shkrimtarin Dritëro Agolli
Atë ditë, e premte 9 prill 2010, trokita në portën e “Kullës Agolli” pa e njoftuar më parë e pa lënë takim. Një ngatërresë në numrin telefonik, e zakonshme për ne ikanakët të mësuar me numra me pesë shifra të Tiranës, më detyroi ti bije ziles, ndoshta sa për t’i dhënë Sadijes në këmbë dy librat e mi të fundit, njeri prej të cilëve “Rilindësit e kohës sonë – 2” ishte i pagëzuar nga shkrimtari ynë i madh.
Zëri i Sadijes, si zëri i grave burrnesha të kullave të moçme shqiptare, më ftoi menjëherë tu ngjitem shkallëve e të hyj në derën gjithnjë të hapur të familjes Agolli…
Ulur në të njëjtin kolltuk, si një lis i moçëm me rrënjë të thella, Dritro Agolli…
Përqafohemi, shkëmbejmë buzëqeshjet e zemrës, flasim për shëndetin, ngremë rakinë e sapo shërbyer, gjerbim kafenë e Sadijes…
I ve përpara librat “Shkolla shqiptare e Athinës-Rilindësit e kohës sonë-2” dhe “Po Dibrës! Jo Skavicës”…
Kuvendojmë…
* * *
A. Ashiku: Me Skavicën mbytet e gjithë fusha e Dibrës, i them ndërsa ai shfleton librin, mbytet e gjithë historia e Dibrës, histori që është e lidhur me Skënderbeun por edhe me ngjarje të tjera të mëdha. Por mbytet edhe “varri” i Mato Grudës, atje tek Matet dhe Grudet në Luzni…
D. Agolli: Pse edhe Luznia mbytet?
A: Mbytet Fusha e Luznisë, Katundi i Ri mbytet tërësisht kurse Hoteshi pjesërisht…
D: Po.
A: Desha që të kthehemi pak në kohë, atëherë kur ishit gazetar në “Zërin e Popullit”, kur u ngjitët në Malin e Luznisë dhe mësuat historinë e njeriut me top, Manuket që goditën Meret dhe bëtë romanin “Njeriu me top”. Unë, siç e shikoni kam bërë një libër ku i them Jo Skavicës sepse mbyt një qytetërim të tërë dhe kërkoj që të shihet një tjetër alternativë, alternativa e hidrocentraleve mbi lumenjtë, degë të Drinit. Me që jeni devolli më ngjan se Skavica si rezervuar është si ti vesh një pritë Devollit në Maliq, të mbytësh gjithë fushën për hir të hidrocentraleve që do të bëhen në kaskadën e Devollit.
D: Ta vësh në Cangonj.
A: Duke hedhur një vështrim tek e kaluara do të desha këndvështrimin tuaj për këtë gjë. Si e gjetët Njeriun me top në Luzni, si e krijuat Mato Grudën dhe plakun Mere? Si i morët emrat e fiseve dhe i bëtë personazhe të romanit?
D: Atje mbi… në fshatin Arapaj…
A: Arap i Poshtëm. Arap i Poshtëm dhe Lishani i Poshtëm vendet ku është zhvilluar ngjarja reale…
D: …Një njeri i familjes së tyre, të Mereve, kishte shkruar gjithë historinë e familjes, hasmëritë. Bënte fjalë në ato shënime edhe për një top të artilerisë së lehtë që tërhiqej me kuaj që e kishin gjetur pas rënies së Italisë fashiste dhe e kishin marrë me vete me qëllimin të marrin hak ndaj asaj shtëpie që …pala tjetër dua të them…
A. Manuket me Meret…
D: Po. Këta e kishin marrë që kur të vinte rasti ta qëllonin me top këtë shtëpi sepse ajo ua kishte zhdukur gjithë njerëzit. Ajo ishte një fletorkë me kapak të zinj siç ishin atëherë fletoret, si bllok. E këtij formati ishte sa i këtij libri. Ai shkruante me një vërtetësi të madhe të gjitha ngjarjet si kishin ndodhur. Atje ishte një gazetar i “Zërit të Popullit”, Osmani…
A: Osman Allkja. E njoh, e kam mik.
D: Ai, Maneja, se Mane i thosha unë, pasi i tregova për fletorkën më tha se unë kam këtë fletore. Ma dha ky fletoren. Nuk e mora unë vetë. Unë kam një fletore më tha dhe do të ta sjell, po të asaj shtëpie të Manukëve. Ma dha fletoren. Unë e mbajta gjatë atë fletore. Fletorja mbeti në sirtarin e tavolinës time në Lidhjen e Shkrimtarëve dhe nuk e di ku përfundoi. Pas disa vjetëve mendova, më lindi ideja, për të bërë romanin Njeriu me top. Doemos unë ia ndërrova emrat, por Meres nuk ia ndërrova. E vura Mere se më dukej kështu shumë ekzotike dhe një emër që nuk i përkiste feve të ndryshme që kemi këtu ne. Mere mund të jetë edhe nga vende të tjerë, edhe francez mund të jetë. Apo jo?
A: Po.
D: Kështu mora këtë sepse ishte asnjanës. Mere, ne andej kemi shkurtimin e Remes, Muharrem ose Mere i themi, apo një emër tjetër që mbaron me këtë. Prandaj mora emrin, mora edhe ngjarjen dhe u shkrojt ky roman. Pasi u botua romani, Viktor Gjika, tashti ka vdekur dhe vdiq i ri, relativisht shtatëdhjetë vjeç, regjisor shumë i mirë, nga më të mirët që kemi ne e që kemi pasur dhe nuk besoj të zëvendësohet lehtë. Viktorit i pëlqeu si ngjarje dhe më tha se unë do ta bëj këtë film por më bëj ti skenarin. Unë i thashë më mirë bëje vetë se unë çfarë kisha për të thënë i thashë në roman. Në ndonjë gjini tjetër këtë nuk e hedh dot prandaj merre dhe bëj çfarë të duash. Ai e bëri vetë skenarin duke ia parë edhe unë, duke precizuar disa ngjarje vetëm për ti dhënë disa konsultime, jo si redaktor. Kështu u bë filmi Njeriu me top.
A: Mato Gruda. Në Luzni janë dy fise Matet dhe Grudet…
D: Mato është emër shqiptar, veçanërisht në bregdet. Ka Mate në Çorraj, në Sasaj…
A: Ashtu siç ka shumë edhe në Dibër.
D: Edhe Jakupi që ishte, ti e njihje Jakup Matën. E bëra në atë mënyrë që të ndjehej se ishte në të gjithë Shqipërinë jo vetëm në atë krahinë. Kjo mund të ishte edhe nga Devolli, edhe nga Labëria, edhe nga Veriu prandaj i përzjeva këto edhe Grudë edhe Mate në mënyrë që të mos thoshin të tjerët se ja na e ka bërë krahinën tonë kështu. Megjithëse në përgjithësi tendenca e romanit ishte pozitive. I lanë hasmëritë dhe luftuan kundër një pushtuesi të përbashkët. Kështu lindi ky roman. U botua me tirazh të madh, u shit brenda një jave. Është ribotuar disa herë…
A: Është botuar edhe në revistën “Nëntori”…
D: Një pjesë, jo i gjithë, disa fragmente. Nuk më kujtohet në “Nëntori” apo në “Drita”. Është ribotuar disa herë dhe u përkthye në Francë, në Siri, në Bullgari dhe në disa vende të tjera. Ka bërë jehonë edhe në vende të tjerë. Kështu është historia e këtij romani.
…
Abdurahim Ashiku
Prill, 2010
