Autor: Andrey Ralev, Biodiversity campaigner
Projektet e hidrocentraleve Greenfield sjellin rreziqe serioze për njerëzit dhe natyrën, të cilat shumë shpesh i tejkalojnë përfitimet ekonomike. Në rastet më të këqija, sipërfaqe të mëdha toke përmbyten, shumë njerëz duhet të braktisin atdheun e tyre, lumenjtë shndërrohen në rezervuarë artificialë, kafshët e egra zhduken dhe vendi mbetet me borxhe të huaja dhe një sistem energjie të cenueshëm nga klima.
Duke marrë parasysh të gjitha këto kritere, diga e planifikuar e Skavicës në Shqipëri është jashtëzakonisht e dëmshme. Megjithatë, sipas qeverisë shqiptare, Korporata Ndërkombëtare Financiare e Zhvillimit të SHBA (DFC) po shqyrton financimin e saj, edhe pse projekti do të përfshihej në listën e projekteve kategorikisht të ndaluara të DFC-së.
Shqipëria mbështetet shumë në hidrocentralet, me 95 për qind të energjisë elektrike të prodhuar në vend të prodhuar në këtë mënyrë. Prodhimi i saj vjetor i energjisë elektrike ka vuajtur nga mungesa e ujit për shkak të ndryshimeve klimatike dhe do të përkeqësohet edhe më shumë sipas Bankës Botërore. Shqipëria duhet të investojë në efiçencën e energjisë, impiantet e erës dhe diellore dhe rindërtimin e digave ekzistuese, në vend që të ndërtojë më shumë të njëjtat hidrocentrale.
Lugina e Dibrës nën ujë
Projekti i hidrocentralit të Skavicës përfshin një digë të madhe të ndërtuar në një grykë të pacenuar me shkëmbinj të lartë pranë fshatit Skavicë në bashkinë e Kukësit. Ndikimet më të theksuara do të ishin në bashkinë Dibër. Rezervuari i madh do të ndikojë, sipas bashkisë, deri në 15,138 hektarë (58 milje katrorë) tokë, kryesisht tokë bujqësore dhe pyje, por edhe 41 fshatra. Me disa mijëra njerëz të zhvendosur, Skavica mund të ketë ndikimet më të këqija sociale nga çdo digë e ndërtuar në Evropë në shekullin e 21-të.
Deri më tani, nuk ka asnjë informacion zyrtar për projektin dhe vendndodhjen e digës, pasi vlerësimi i ndikimit mjedisor dhe social (VNMS) pritet të përfundojë në fund të vitit 2022. Por sipas promotorit të projektit, Korporata Energjetike Shqiptare ( KESH), diga ndoshta do të jetë 147 metra e lart.
Vendime të marra larg syrit të publikut
Në korrik 2021, në dukje pa asnjë procedurë tenderimi, u nënshkrua një kontratë paraprake midis KESH-it shtetëror dhe gjigantit amerikan të ndërtimit Bechtel për fazën e parë të projektit që përfshin kryerjen e hetimit teknik, ndërtimin e rrugëve hyrëse për ndërtim dhe kryerjen e një vlerësimi i ndikimit mjedisor dhe social (VNMS). Kësaj i parapriu një ligj i posaçëm i miratuar në parlament (nr. 38/2021), me emrin e shoqërisë të përfshirë në ligj, duke eliminuar kështu prokurimin dhe konkurrencën e hapur. Tashmë, një ligj i ngjashëm i posaçëm për godinën e Teatrit Kombëtar është cilësuar si antikushtetues nga Gjykata Kushtetuese shqiptare.
Bechtel ka fituar famë në Evropën Juglindore për përfshirjen e saj në disa projekte të pasuksesshme dhe/ose të shtrenjta, si në Kosovë, Rumani dhe Maqedoninë e Veriut. Kjo ngre rrezikun e korrupsionit të mundshëm dhe dyshimet për vlerën për paratë e projektit, si dhe kuptimin e vlerësimit të ardhshëm të ndikimit në mjedis. Nëse marrëveshjet për projektin janë aranzhuar tashmë me dyer të mbyllura, atëherë VNMS-ja është e detyruar të dalë me përgjigjen ‘e duhur’, pavarësisht nga gjetjet e saj aktuale.
Banorët vendas kanë organizuar shumë protesta në Shqipëri dhe SHBA kundër impiantit të planifikuar dhe vendimmarrjes. Në vitin 2020, policia gjobiti dy nga organizatorët e një proteste të tillë, “si një mënyrë”, pretendojnë ata, “që institucionet të trembin popullin që të mos reagojë ndaj vendimeve zyrtare”. Grupi në Facebook Kundershtimi ndaj digës së Skavicës ka pothuajse 4000 ndjekës dhe një peticion është nënshkruar nga më shumë se 2000 persona.
Macja më e rrallë në Evropë u zhduk
Përveç ndikimeve të pashmangshme negative në komunitetet lokale dhe shkeljes së të drejtave të tyre njerëzore, diga do të përmbyste gjithashtu fushat e përmbytjeve, pyjet dhe kullotat përreth lumit ku shumë specie të kërcënuara në pjesën tjetër të Evropës janë të zakonshme.
Por një nga kafshët është veçanërisht e rrezikuar, në fakt është macja më e rrallë në Evropë. Rrëqebulli i Ballkanit (Lynx lynx balcanicus) ka më pak se 40 individë të mbetur në natyrë. Gryka e Drinit të Zi, e cila ka shkëmbinj të paarritshëm dhe pyje larg fshatrave, është e vetmja zonë ku rrëqebulli mund të kalojë midis Parkut Kombëtar të Mavrovës në Maqedoninë e Veriut dhe malit të Munellës në Shqipëri. Ndërtimi i digës do të izolonte dy popullatat e vetme të qëndrueshme dhe do t’i dënonte ato në zhdukje.
Diga e Skavicës do të përmbyste gjithashtu pyllin më të gjerë të fushës përmbytëse në Shqipëri – pyllin përgjatë lumit Drin i Zi i përbërë nga alderi i zi (Alnus glutinosa), plepi i zi (Populus nigra) dhe shelgjet (Salix sp.). Është habitat prioritar sipas Direktivës së BE-së për Habitatet. Ruajtja e këtij pylli është i nevojshëm për të ruajtur më shumë karbon në tokë, veçanërisht kritik në vendin me shkallën më të lartë të shpyllëzimit në Evropë (që çoi në vendosjen e ndalimit të prerjeve në 2015).
Është për t’u habitur që Shqipëria ende po e shtyn zhvillimin e hidrocentraleve. Hidrocentrali nuk do të zgjidhë krizën energjetike të vendit dhe do të rrezikojë jo vetëm natyrën dhe kafshët e egra, por edhe dibranët që do të detyrohen të lënë pas shtëpitë e tyre dhe tokat nga të cilat varen. Do të bëhet më e vështirë ndërtimi i hidrocentraleve të rinj në të ardhmen, për shkak të cenueshmërisë së klimës, biodiversitetit unik të rajonit dhe rezistencës publike. Nisur nga situata e mësipërme, presim që Korporata Ndërkombëtare Financiare e Zhvillimit të SHBA (DFC) të përmbahet nga financimi i hidrocentralit të Skavicës.
_____________________
Fushata Save the Blue Heart of Europe synon të mbrojë lumenjtë më të vlefshëm në Ballkan nga ndërtimi i hidrocentraleve. Fushata koordinohet nga OJQ-të Riverwatch dhe EuroNatur dhe po drejtohet së bashku me organizata partnere nga Ballkani.
