Nga Chris Harris
Këtë të diel Turqia voton nëse do t’i japë Presidenti Rexhep Tajip Erdogan kompetenca të reja gjithëpërfshirëse. Reforma e propozuar do të shënonte një nga ndryshimet më të mëdha në më shumë se një shekull.
Kritikët i kanë quajtur jodemokratike dhe një rrëmbim pushteti, ndërsa përkrahësit thonë se ndryshimet do të rikthejnë stabilitetin e Turqisë në ketë kohë trazirash.
Për çfarë po mbahet ky referendum?
Votimi do t’u kërkojë turqve të miratojnë ose të refuzojnë një projekt-kushtetutë të re që do të ndryshojë vendin nga një republikë parlamentare në një republikë presidenciale.
Nëse miratohet, do të thotë që:
Presidenti, aktualisht vetëm kreu i shtetit, do të bëhet si kreu i shtetit dhe kreu i ekzekutivit.
Roli i kryeministrit do të hiqet dhe do të krijohet posti i zëvendëskryetarit
Presidenti do të jetë në gjendje të nxjerrë dekrete, të deklarojë gjendjen e jashtëzakonshme dhe të emërojë ministra dhe zyrtarë të lartë
Presidenti mund të ketë vetëm dy mandate pesë-vjeçare të kufizuara.
Zgjedhjet parlamentare dhe presidenciale do të mbahen çdo pesë vjet, në të njëjtën ditë.
Parlamenti do të jetë në gjendje të hetojë ose fajësojë presidentin përmes shumicës së votave në parlament. Do të duhet një shumicë prej dy të tretash për të dërguar presidentin në gjyq.
Cilat janë argumentet pro?
Mbështetësit e Erdoganit premtojnë garanci për rikthimin e stabilitetit në një kohë trazirash, ku siguria e Turqisë kërcënohet nga luftërat në Siri dhe Irak, ISIS-i, si dhe sulmet e militantëve kurdë.
Ata argumentojnë se ky është një shans për të modernizuar kushtetutën e Turqisë, e cila është hartuar pas grushtit ushtarak të vitin 1980.
Përkrahësit thonë gjithashtu se do të përmirësojnë vendimmarrjen, sepse nuk do të ketë konflikt mes presidentit dhe kryeministrit apo koalicione të vështira për t’u menaxhuar.
Cilat janë argumentet kundër?
Pretendimet se ndryshimet do të sjellin stabilitet apo shmangien e koalicioneve nuk janë bindëse, sipas Esra Özyürek, një profesor i asociuar për studime bashkëkohore turke në Institutit Evropian.
Ajo i thotë presidenti dhe kryeministri kanë qenë duke drejtuar vendin për 14 vitet e fundit dhe se në gjithë këtë kohë nuk ka pasur asnjë koalicion.
Por shqetësimi kryesor është se miratimi i këtyre planeve, nënkupton nuk do të ketë kontrolle dhe balancat mbi fuqinë e Erdoganit.
“Ai do të jetë kreu i shtetit, kreu i qeverisë dhe ka fuqi të plotë mbi gjyqësorin – shtoi Özyürek -Ai do të ketë fuqinë për të nxjerrë dekrete, një gjë shumë e rëndësishme qe do ta bënte parlamentin të paefektshëm.”
Çfarë do të thotë fitorja e ‘Po-së’ për Turqinë?
Kjo do të thotë se Parlamentit të Turqisë do t’i grabitet fuqia e tij, sipas Brett Wilson, një ekspert në historinë e Turqisë nga Universiteti Qendror Evropian.
“Gjëja e çuditshme në situatën e tanishme është se presidenti do të jetë në gjendje të bëjë çdo gjë që dëshiron, pavarësisht se “teorikisht” ekziston një sistem që mund ta kontrollojë – shtoi Wilson – T’i ristrukturosh gjërat në një mënyrë që ta bësh Turqinë më pak demokratike, është mjaft dritëshkurtër, vendi do të duhet të jetojë me këto rezultate për një kohë të gjatë, sepse është shumë e vështirë të ndryshosh kushtetutën.”
Implikimet tjera përfshijnë përjashtimet e kurdëve për shkak përfaqësuesit e tyre në parlament do të kenë më pak fuqi.
Nëse ndryshimet miratohen, do të hyjë në fuqi në vitin 2019, duke hapur perspektivën që Erdo?an të qëndrojë në pushtet deri në vitin 2029.
Çfarë do të thotë kjo marrëdhëniet me BE-në?
Ndërkohë që BE-ja ka nevojë për Turqinë për të vënë nën kontroll emigrimin në Evropë, perspektivat e vendit për bashkimit me unionin duken gjithnjë e më të largëta.
Turqia filloi bisedimet për t’u bërë anëtare e Bashkimin Evropian në vitin 2005, por ngjarjet e fundit me sa duket, kanë përkeqësuar ndjeshëm marrëdhëniet.
Eurodeputetët kanë bërë thirrje që bisedimet të pezullohet për shkak të shtypjes pas grushtit të shtetit , ndërkohë që Këshilli i Evropës thotë se “hapësira ??për debat demokratik në Turqi është zvogëluar në mënyrë alarmuese” që prej kryengritjes së korrikut të kaluar.
Kohët e fundit, Erdogan ka akuzuar Gjermaninë për “veprimeve fashiste”, pas anulimit të mitingjeve politike që kanë për qëllim nxitjen e mbështetjes në mesin e 1.5 milion qytetarëve turq.
“Udhëheqësit evropianë ndoshta duhet të dinë se mbështetja e tyre e mbuluar për Jo-në, faktikisht do të dëmtojë kundërshtarët e reformës kushtetuese në Turqi dhe do të sigurojë fitoren e PO-së “, ka shkruar Burhanettin Duran në një opinion për gazetën pro –qeveritare “ Daily Sabah”.
Atmosfera në Turqi në prag të referendumit
Pas debateve të tensionuara dhe të dhunshme parlamentare për reformat kushtetuese, ka një pasiguri të vërtetë në mesin e shumë grupeve nëse duhet ta miratojë këtë referendum, sipas Wilson.
“Unë mendoj se kjo është evidente edhe në faktin se qeveria po përdor gjuhë shumë agresive, duke u përpjekur të kërcënojë dhe të turpërojë njerëzit, madje edhe zgjedhësit e tyre, për të votuar po-në dhe të heqin opsionin e votimit të jo-së.”
“Disa imamë, të cilët janë punonjës të shtetit, po imponojnë njerëzit të votojnë për po – tha Özyürek – Dhe shtetasit që po shpërndajnë fletushka duke thënë ” Jo ” janë arrestuar.
Personalitetet televizive që deklaruan se nuk do të votojnë nuk janë pushuar nga puna nën presionin e qeverisë. Kjo nuk është një atmosferë zgjedhjesh të lira.
/Euronews/
